1937 ve 1938 yıllarında Dersim’de yaşananlar; devletin isyancıları meşru sınırlar içerisinde bastırmasından ibaret midir, yoksa isyan bastırılırken bir ‘devlet katliamı’ uygulanmış mıdır? Bu zıt kutuplu iki soru etrafında son haftalarda ateşli bir tartışma yaşanmaktadır. İsyanın sert bir biçimde bastırıldığı neredeyse herkes tarafından kabul edilmektedir. Tartışmayı alevlendiren husus ise isyanı bastıranların yönetici ve siyasi kimlikleridir. Olayların yaşandığı dönemde CHP’nin iktidar partisi olması ve Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı yapıyor olması tartışmayı başka bir boyuta taşımıştır. Başbakan Erdoğan’ın Dersim olaylarından ötürü Dersimlilerden ‘devlet adına özür dilemesi’ ve arkasından CHP’den de aynı tavrı sergilemesini talep etmesi iç politikada farklı yorumlara sebebiyet vermiştir. Bu yorumlardan ilki ‘devletin karanlık geçmişi ile yüzleşmesi’ adına atılan olumlu bir adım olarak özetlenebilir. İkinci yorum ise Başbakan’ın ve iktidar partisi yanlılarının ‘Cumhuriyeti yıpratma çabaları’ olarak görülmesidir. İşte bu araştırma, Türkiye genelinde ve Tunceli’de yaşayan vatandaşların Dersim olaylarına ve bu çerçevede yaşanan tartışmalara nasıl baktıklarını karşılaştırmalı olarak görmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. HAYATTAN MEMNUNİYET VE ÜLKENİN GİDİŞATI Türkiye iyiye mi kötüye mi gidiyor? Türkiye’nin ‘iyiye gittiğini’ düşünenlerin oranı Türkiye genelinde %54 iken, Tunceli’de %23’tür. Türkiye’nin ‘kötüye gittiğini’ düşünenler Türkiye genelinde %40’a Tunceli’de ise %67’ye ulaşmaktadır. Hayatınızdan ne derece memnunsunuz? Türkiye genelini temsil eden seçmenlerin %73’ü hayatlarından memnun olduğunu, %27’si ise memnun olmadıklarını belirtmişlerdir. Tuncelili seçmenlerin ise %35’i hayatlarından memnun olduğunu, %64’ü de memnun olmadıklarını belirtmiştir. Gerek Türkiye’nin gidişatı, gerekse de hayattan memnuniyet konularında Tuncelili seçmenlerin Türkiye geneline göre çok daha karamsar oldukları gözlenmiştir. DERSİM OLAYI VE TARTIŞMALAR Dersim Olaylarını Nasıl Yorumluyorsunuz? 1937 ve 1938 yıllarında yaşanan Dersim olaylarını Türkiye genelini temsil eden katılımcıların %44’ü ‘devletin isyanı bastırması’, %22’si ise ‘devletin katliam yapması’ biçiminde değerlendirdikleri görülmektedir. Türkiye genelindeki katılımcıların 1/3’ünün ise bu olaylar hakkında herhangi bir fikrinin olmadığı belirlemiştir. Oysa yaşanan olayları Tunceli’li katılımcıların yaklaşık %78’i ‘bir devlet katliamı’ ve %11,5’i ise ‘devletin isyanı bastırması’ olarak yorumlamaktadır. Bu verilere göre, Tunceliler Dersim olaylarını Türkiye genelinin aksine çok yüksek oranda ‘bir devlet katliamı’ olarak görmektedir. Sorumlu Kim? Tuncelililer arasında Dersim olaylarını ‘bir katliamı’ olarak yorumlayanlara göre bunun en büyük sorumlusu %45 ile devlettir. İkinci sorumlu olarak ise %18 ile dönemim hükümeti CHP gösterilmektedir. Tuncelililer arasında Atatürk’ü sorumlu tutanların oranı (%2,1) ise oldukça düşüktür. Türkiye genelini temsil eden katılımcılara göre ise bu ‘katliam’ın birinci sorumlusu %26,7 ile dönemin hükümeti CHP, ikinci sorumlusu %22 ile Devlet’tir. Tuncelililer gibi Türkiye genelinde de Dersim olaylarından Atatürk’ü sorumlu tutanların oranı (%2,3) oldukça düşüktür. Dersim Arşivleri Açılmalı mı? Hem Türkiye geneli (%68,5) hem de Tunceli’li (%91,7) katılımcıların büyük bir kesimi Dersim olaylarının tüm detayları ile ortaya çıkması için arşivlerin açılması gerektiğini düşünmektedir. Başbakan’ın Devlet Adına Özür Dilemesi Başbakan Erdoğan’ın Dersim olaylarında yaşanan dramlardan ötürü devlet adına özür dilemesi Tuncelililerin %71’i, Türkiye geneli katılımcıların ise %52’si tarafından doğru bir tutum olarak değerlendirilmektedir. Türkiye geneli katılımcıların %30’u ve Tuncelililerin de %19’u bu özrü doğru bulmamaktadır. Kılıçdaroğlu’nun Tutumu Açık ve Net mi? Kemal Kılıçdaroğlu’nun Dersim Olayları hakkında açık ve net bir tutum sergilemediğine inananların oranı hem Türkiye genelinde (%58,5) hem de Tuncelili katılımcılar arasında (%56,8) oldukça yüksektir. Öte yandan Tuncelililerin yaklaşık %31’i hemşerileri Kılıçdaroğlu’nun açık ve net bir tutumu olduğunu düşünmektedir. Kılıçdaroğlu’nun Tavrı Doğru mu? Kemal Kılıçdaroğlu’nun Dersim tartışmaları konusundaki tavrını doğru bulanların oranı Türkiye genelinde %18,8, Tuncelili katılımcılar arasında ise %42’dir. Buna karşılık Türkiye genelinde %60.5, Tuncelililer arasında da %46,7 oranında katılımcı CHP liderinin tavrını yanlış bulduğunu ifade etmiştir. CHP Özür Dilemeli mi? Hem Türkiye geneli katılımcıların (%55) hem de Tuncelili katılımcıların (%69,4) büyük kesimi Dersim olaylarından dolayı CHP’nin özür dilemesi gerektiğini düşünmektedir. Türkiye genelinin %25’i ve Tuncelililerin %22’si ise buna katılmamaktadır. Dersim İsmi Tunceli’ye İade Edilsin mi? Tuncelili katılımcıların büyük bir kesimi (%72) illerinin isminin Dersim olarak değiştirilmesi fikrini desteklerken, Türkiye genelini temsil eden katılımcıların büyük bir kesimi (%62) ise bu fikri desteklememektedir. Dersim’de Özür Anıtı Yapılmalı mı? Tuncelili katılımcıların %80’i Dersim olaylarından ötürü illerinde bir özür anıtı yapılması gerektiğini belirtmiştir. Türkiye genelindeki katılımcıların ise çoğunluğu (%41) bu fikre sıcak bakmamakta, ancak katılımcıların %37’si söz konusu anıtın olması gerektiğini düşünmektedir. OY ORANLARI VE LİDERLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu Hafta Sonu Seçim Olsa? Araştırma bulgularına göre, bu hafta sonu seçim olsa kararsızlar, protesto oyları ve cevapsızlar dağıtılmadan Türkiye genelinde tahmin edilen oy oranları Ak Parti %51, CHP %15,6 ve MHP %7,5 şeklindedir. Tuncelili seçmenlerin tercihi ise Türkiye geneli ile hiç uyuşmamaktadır. Tunceli’de bu hafta sonu seçim olsa partilerin tahmini elde edeceği geçerli oy oranları ise Ak Parti %12,6, CHP %43,2 ve BDP %17,5 şeklindedir. 12 Haziran seçiminde Tunceli’de CHP’ye oy verdiğini ifade eden seçmen oranı %55,6 iken, bu hafta seçim olsa CHP’ye oy vereceğini belirten seçmen oranı %43,2’ye gerilemiş gözükmektedir. Benzer durumda bir oy oranı düşüşü (%3,3) Türkiye genelinde de gözükmektedir. Ak Parti ise hem Türkiye genelinde hem de Tunceli’de oy oranlarını az da olsa artışmış gözükmektedir. En Fazla Güvenilen ve Beğenilen Lider En fazla güvenilen lider Türkiye genelinde Başbakan Erdoğan (%54) iken, Tuncelili seçmenler arasında ikinci sırada yer almaktadır. Kılıçdaroğlu ise Türkiye genelinde %9,5 ile ikinci sırada ve Tunceli’de %27,4 ile ilk sırada gözükmektedir. En fazla beğenilen siyasetçi ve devlet adamı sıralamasında Türkiye genelinde Başbakan Erdoğan’ın ilk sırada (%32), Cumhurbaşkanı Gül’ün ikinci sırada (%9,6) ve CHP lideri Kılıçdaroğlu’nun üçüncü sırada (%4,0) yer aldığı tespit edilmiştir. Tuncelili seçmenlere göre ise en fazla beğenilen lider Kılıçdaroğlu, Erdoğan, Selahattin Demirtaş, Kamer Genç ve A.N.Sezer şeklinde sıralanmıştır.